Μια νέα πλατφόρμα συλλογικής μάθησης, συζήτησης και πειραματισμού
RESIDENCY PROGRAMME 2023 + CARE ECOLOGIES
14 – 23 Οκτωβρίου 2023
Οργάνωση/Υλοποίηση Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη
Το δεύτερο Πρόγραμμα Καλλιτεχνικής Φιλοξενίας και Έρευνας (Residency Programme) του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη πραγματοποιήθηκε στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης το διάστημα μεταξύ 14 και 23 Οκτώβρη 2023, αυτή τη φορά κάτω από μια μεγαλύτερη ομπρέλα, αυτή του ευρωπαϊκού συνεργατικού προγράμματος CARE ECOLOGIES (Οικολογίες Φροντίδας), ενός διεπιστημονικού πρότζεκτ σε συνεργασία πέντε φορέων και ιδρυμάτων από την Ελλάδα (Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη, State of Concept Athens, Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο / ΚΝΜΦΠ), την Κροατία (What, How & for Whom / WHW) και την Ισπανία (Idensitat).
Το πρότζεκτ CARE ECOLOGIES, με κεντρικό άξονα τις πολιτικές και οικολογίες της φροντίδας, εστιάζει στην ανάγκη για συλλογική επανεξέταση των κανόνων και των διαδικασιών πολιτιστικής δημιουργίας και έρευνας, προωθώντας παράλληλα τη στενή συνεργασία μεταξύ καλλιτεχνών, επιμελητών, ερευνητών και άλλων πολιτιστικών παραγόντων και επαγγελματιών του πολιτισμού. Στόχος του πολύπλευρου αυτού προγράμματος είναι η δημιουργία νέων ευκαιριών για μετακίνηση και συμβίωση επαγγελματιών του πολιτισμού και προώθηση της σύγχρονης τέχνης σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο, ενισχύοντας μια ισχυρή σχέση μεταξύ καλλιτεχνικών πρακτικών και σύγχρονης κοινωνίας, μέσω ανοικτών καλεσμάτων (open call) για προγράμματα φιλοξενίας, μέσω εκθέσεων, εργαστηρίων, εκδόσεων, και πληθώρα άλλων δράσεων.
Η θεματική της φροντίδας δεν επιλέχθηκε τυχαία. Διέπει πολλές από τις δράσεις του Ιδρύματος τα τελευταία δύο έτη (η θεματική του πρώτου residency τον Οκτώβριο 2022 ήταν «Φροντίδα: Οικονομίες Ευδαιμονίας», ενώ το ετήσιο Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος συνδέετε και αυτό με τη θεματική), αλλά και πολλές από τις δράσεις, εκθέσεις και λοιπές πρωτοβουλίες των συνεργατών του πρότζεκτ. Έχοντας πάψει να αποτελεί μόνο προσωπικό προβληματισμό, είναι ξεκάθαρο πως πλέον η φροντίδα αφορά την κοινότητα, το περιβάλλον αλλά και το κράτος πρόνοιας, το οποίο βάλλεται από τη νεοφιλελεύθερη κερδοσκοπία. Πολλοί καλλιτέχνες και επαγγελματίες του πολιτισμού συνδέονται με τα παραπάνω θέματα ήδη από τη δεκαετία του ’60, με πρακτικά ζητήματα όπως περιβαλλοντική φροντίδα, διαγενεακή φροντίδα, κοινωνικά ενταγμένη τέχνη (socially engaged art), καταπάτηση του κράτους πρόνοιας και των απειλούμενων δημοκρατικών θεσμών, διατήρηση και φροντίδα των συλλογικών μας υποδομών και κοινών αγαθών, και φυσικά έλλειψη φροντίδας να αποτελούν επαναλαμβανόμενες πρακτικές. Με αφετηρία τις παραπάνω θεματικές, το δεύτερο πρόγραμμα residency, υπό τον τίτλο «Care Ecologies/Οικολογίες Φροντίδας», έθεσε, μεταξύ άλλων, ερωτήματα όπως Ποια θα μπορούσε να είναι η μορφή της φροντίδας σε μια εποχή πολυδιάστατων κρίσεων; Πώς θα ήταν η οικονομία και η κοινωνία μας εάν η φροντίδα ήταν στο επίκεντρο; Θα μπορούσε να αποτελέσει το ισχυρότερο μέσο σύνδεσης με την οικογένεια, την κοινότητα; Μπορεί η φροντίδα να μετρηθεί; Μπορεί να εξελιχθεί σε ένα μέσο ευημερίας; Είναι ένα μέσο επιμέλειας του εαυτού ή των άλλων; Μας τροφοδοτεί; Μας επουλώνει; Τελικά, μπορούμε άραγε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία που πραγματικά νοιάζεται και φροντίζει;
Οι οκτώ fellows που καλέστηκαν να συμμετάσχουν (μέσα από περισσότερες από 120 αιτήσεις συνολικά) – Ιωάννα Γερακίδη, Αλέξανδρος Κολλέτ, Μαρία Κόντη, Ελένη Λινάκη, Έλενα Νοβάκοβιτς, Θοδωρής Προδρομίδης, Φωτεινή Σαλβαρίδη και Λήδα Τσενέ – ερχόμενοι από διαφορετικές αφετηρίες και τομείς μεταξύ των οποίων η εικαστική ψυχοθεραπεία και ψυχαναλυτική θεωρία, η επιμέλεια, η συγγραφή, η αρχιτεκτονική, η έρευνα και οι εικαστικές και παραστατικές τέχνες, συμβίωσαν μέσω μιας συνειδητά εναλλακτικής και βιωματικής προσέγγισης, χτίζοντας ένα πνεύμα κοινότητας. Δημιούργησαν φιλίες, αλληλοφροντίστηκαν, αντάλλαξαν απόψεις, έθεσαν ερωτήματα. Το πλαίσιο συζήτησης σχημάτισαν επίσης τα εργαστήρια που ηγήθηκαν οι έξι καλεσμένοι εισηγητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό – Άγγελος Βαρβαρούσης, Οδυσσέας Σγουρός, Ξενοφών Χαλάτσης, Ανδρέας Χατζηδάκης, Isabel Gutierrez Sanchez και Mollie Painter – οι οποίοι έφεραν στο τραπέζι διαφορετικές τοποθετήσεις γύρω από τη θεματική.
Ο Αντρέας Χατζιδάκης, καθηγητής στο Royal Holloway του Λονδίνου, συγγραφέας του «Μανιφέστο της Φροντίδας» μαζί με την Κολεκτίβας της Φροντίδας, παρουσίασε το μανιφέστο και ηγήθηκε μιας συζήτησης γύρω διευρυμένες έννοιες της φροντίδας, μεταξύ αυτών ο καταναλωτισμός και η εμπορευματοποίηση της φροντίδας στις σύγχρονες αγορές με αναφορές και στη σημασία της αυτοφροντίδας (self-care).
Ο Άγγελος Βαρβαρούσης, σε μια συζήτηση/αναζήτηση πρακτικών και τρόπων παραγωγής τέχνης και γνώσης που εναντιώνονται στο αφήγημα της ανάπτυξης ως άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική μεγέθυνση, η οποία αφορά στην πραγματικότητα ελάχιστους και όχι την κοινωνία στο σύνολό της, αντιπρότεινε ουσιαστικά μοντέλα από-ανάπτυξης (degrowth), τοπικοποίησης και βιωσιμότητας, στρέφοντας την συζήτηση στην επερχόμενη ερημοποίηση των τουριστικών περιοχών, και αγγίζοντας παράλληλα θέματα εξωστρέφειας και της έννοιας του τόπου, κοινών (commons), μετά-ανάπτυξης (post-development), και αποτουρισμού (detouristification).
Η Mollie Painter, με αναφορές στη φιλοσοφία και τις αξίες του Αριστοτέλη, πραγματοποίησε ασκήσεις οραματισμού (me-we-world) αγγίζοντας θέματα εθνογραφίας, πολιτισμού, κοινωνικού αντίκτυπου και συστημικής αλλαγής.
Ο αρχιτέκτονας Οδυσσέας Σγουρός ηγήθηκε μιας μονοήμερης επιτόπιας ερευνητικής περιήγησης στις περιοχές του Αγίου Νικολάου, της Ελούντας, της Κριτσάς, της Νεάπολης, και του Κρούστα, με επισκέψεις σε μοναστήρια, στούντιο καλλιτεχνών, εθνογραφικά μουσεία, και Βυζαντινές εκκλησίες. Την έρευνα πλαισίωσαν συζητήσεις για θέματα περιβάλλοντος, τοπίου, τόπου και οικολογίας, αποκλεισμού, αρχιτεκτονικής, θρησκείας, βιωσιμότητας, κοινότητας.
Η Isabel Gutierrez Sanchez μέσω reading groups και βιωματικών – συνεργατικών – εργαστηρίων και ασκήσεων όπως τα body poems, έθεσε θέματα εμπιστοσύνης, ευαλωτότητας και ευγνωμοσύνης μέσα σε δίκτυα φροντίδας.
Τέλος, ο Ξενοφών Χαλάτσης, μέσω παρουσίασης του προγράμματος “4LessBurnout – Social Practitioners’ Stress Relief” μίλησε για την σημασία της αυτοφροντίδας και τις επιπτώσεις έλλειψης αυτής, καθώς και για το wellbeing στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο, την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική υποστήριξη.
Με την ένταξη του προγράμματος residency σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα, σε συνεργασία με φορείς, ιδρύματα και κέντρα τέχνης και έρευνας όπως τα WHW, Idensitat, State of Concept Athens και Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, οι ενέργειες που έχουμε ξεκινήσει να υλοποιούμε και που προγραμματίζουμε για το επόμενο διάστημα μέχρι το καλοκαίρι του 2025 στόχο έχουν να αναπτύξουν περαιτέρω τις παραπάνω θεματικές και τη σχετική βιβλιογραφία.
Fellows: Ιωάννα Γερακίδη, Αλέξανδρος Κολλέτ, Μαρία Κόντη, Ελένη Λινάκη, Έλενα Νοβάκοβιτς, Θοδωρής Προδρομίδης, Φωτεινή Σαλβαρίδη, Λήδα Τσενέ
Εισηγητές: Άγγελος Βαρβαρούσης, Οδυσσέας Σγουρός, Ξενοφών Χαλάτσης, Ανδρέας Χατζηδάκης, Isabel Gutierrez Sanchez, Mollie Painter
Research Residency Programme, organised by the G. & A. Mamidakis Foundation as part of Care Ecologies, a Creative Europe cooperation project with Idensitat, What, How & for Whom / WHW, State of Concept Athens and the Centre for New Media and Feminist Public Practices. Co-funded by Creative Europe.
